Sezimaw | Díjitus y Sínbolus | Sistema di Unidadis Xastadari | Unidadis Fundamentays | Prefiksus | Unidadis di Tenpu | Unidadis Derivadas | Otras Unidadis | Frasoyns | Iskalas | Kawkuladora | Agòra | Português | English

Sistema di Numerasawn Sezimaw ― Sistema di Numerasawn Bazi Sêys

Sezimaw è un sistema di notasawn numérika y nomenklatura pra bazi sêys;

otras referensyas uzam tanbeyn us nomis sestaw, eksimaw, seksimaw, senaryu, o sò bazi sêys;

Vose pòdi uzar u sistema sezimaw na prátika asesandu a Kawkuladora Sezimaw.

A numerasawn sezimaw agrupa us díjitus normawmenti di treys in treys díjitus, dandu un nomi pròpryu pra kada potensya di sêys:

0 zèru10 sêys20 dozi / duseys30 treseys
1 un11 sèti21 dozi y un... ...
2 doys12 oytu22 dozi y doys40 kwaseys
3 treys13 nòvi23 dozi y treys... ...
4 kwatru14 dèys24 dozi y kwatru50 kinseys
5 sinku15 onzi25 dozi y sinku... ...

Pra 10² si uza u numeraw nifi, da palavra nu idioma ndom pra «trinta y sêys»;

Pra 10³ si uza u numeraw arda, da palavra in sânskritu अर्ध ‹ardha› /ˈɐɾ.d̪ʱɐ/ pra «meyu, metadi» (di sêys); si separam as kazas di arda das kazas di nifi ku “separador di arda”, un ispasu finu nawn-separávew:

100 nifi1󱹭000 arda10󱹭000 sêys arda100󱹭000 nifi arda
200 dunifi2󱹭000 doys arda20󱹭000 dozi arda200󱹭000 dunifi arda
300 trenifi3󱹭000 treys arda30󱹭000 treseys arda300󱹭000 trenifi arda
400 kwatrunifi4󱹭000 kwatru arda40󱹭000 kwaseys arda400󱹭000 kwatrunifi arda
500 kinifi5󱹭000 sinku arda50󱹭000 kinseys arda500󱹭000 kinifi arda

Pra 10¹⁰ si uza u numeraw xadara, da palavra in sânskritu षडर ‹ṣaḍara› /‍ʂɐ'ɖɐ.ɾɐ‍/ pra (uma ròda ki teyn) «sêys rayus» (ki dezeỹam un ekságonu dentru di un sírkulu); as kazas di xadara si separam das kazas di nifi arda kun “separador di xadara”:

1󱹬000󱹭000 xadara10󱹬000󱹭000 sêys x.100󱹬000󱹭000 nifi x.
2󱹬000󱹭000 doys x.20󱹬000󱹭000 dozi x.200󱹬000󱹭000 dunifi x.
3󱹬000󱹭000 treys x.30󱹬000󱹭000 treseys x.300󱹬000󱹭000 trenifi x.
4󱹬000󱹭000 kwatru x.40󱹬000󱹭000 kwaseys x.400󱹬000󱹭000 kwatrunifi x.
5󱹬000󱹭000 sinku x.50󱹬000󱹭000 kinseys x.500󱹬000󱹭000 kinifi x.

U separador di xadara, kwandu for segidu sò pur zèrus, pòdi funsyonar komu uma abreviasawn dus sêys zèrus:

1󱹭000󱹬 arda x.10󱹭000󱹬 sêys arda x.100󱹭000󱹬 nifi arda x.
2󱹭000󱹬 doys arda x.20󱹭000󱹬 dozi arda x.200󱹭000󱹬 dunifi arda x.
3󱹭000󱹬 treys arda x.30󱹭000󱹬 treseys arda x.300󱹭000󱹬 trenifi arda x.
4󱹭000󱹬 kwatru arda x.40󱹭000󱹬 kwaseys arda x.400󱹭000󱹬 kwatrunifi arda x.
5󱹭000󱹬 sinku arda x.50󱹭000󱹬 kinseys arda x.500󱹭000󱹬 kinifi arda x.

As potensyas 10²⁰, 10³⁰ etc. fòrmam sews nomis uzandu Prefiksus Xastadari, asumindu ki u “xa” in xadara seria u prefikso ekivalenti pra potensya sêys:

10²⁰1󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000dixadara
10³⁰1󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000trixadara
10⁴⁰1󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000xarxadara
10⁵⁰1󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000panxadara
10¹⁰⁰1󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000nidara
10¹¹⁰1󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000nixadara
10¹²⁰1󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000󱹬000󱹭000nidixadara

Us neolojismus duseys, treseys, kwaseys, kinseys, nifi, dunifi, trenifi, kwatrunifi, kinifi, arda, xadara, dixadara etc. sawn klasifikadus orijinawmenti, in brazileru, komu numerays, y pur isu mesmu nuwn aseytam pluraw: senpri nifi, arda, xadara, y nawn “nifis”, “ardas”, “xadaras” etc.

Pra separar a parti intera da parti frasyonarya/sezimaw dun númeru, si uza u separador sezimaw 󱹮 ― uma kuỹa fina, vertikaw, apontada pra sima, subindu da pozisawn máys baxa dus desendentis da fonti, subindu atè u meyu da awtura‐x da fonti, xamadu simplesmenti “kuỹa”:

1󱹬234󱹭501󱹮105󱹭432󱹬1

us separadoris di arda y xadara sawn uzadus
tantu a iskerda kwantu a direyta du separador sezimaw

xadara, dunifi treseys y kwatru arda, kinifi y un kuỹa un zèru sinku, kwatru treys doys, un

Si vose nuwn tivèr posibilidadi di uzar esis separadoris, uzi us mesmus separadoris ki u sew idioma/paiz ja uza:

1.234.501,105 432 1
1 234 501,105 432 1
1,234,501.105 432 1
1 234 501.105 432 1

Pur fin, senpri ki for nesesaryu o útiw indikar as “sézimas” periódikas na parti frasyonarya di un númeru, a jenti uza a seginte notasawn di díjitus rekorrentis:

0󱹯1 / 0„1 / 0‥1 = 0,111… = 0,1̅ = 1⁄5 (zèru y si repèti un)
0󱹯05 / 0„05 / 0‥05 = 0,050505… = 0,0̅5̅ = 1⁄11 (zèru y si repèti zèru sinku)
0󱹮0󱹯3 / 0,0„3 / 0.0‥3 = 0,0333… = 0,03̅ = 1⁄14 (zèru kuỹa zèru y si repèti treys)
0󱹮003󱹯50… / 0,003„50… / 0.003‥50… = 0,0035̅0̅ = 1⁄132 (zèru kuỹa zèru zèru treys y si repèti sinku zèru)

Asin, iskrevendu u separador frasyonaryu dobradu, indikamus ki u ki vièr a direyta deli si repèti indefinidamenti; si a parti rekorrenti terminar kun pelu menus un zèru siginifikativu, nòys “travamus” esis zèrus a direyta kun retisensyas.

 

Purke sezimaw?

Kwa palavra “desimaw”: https://en.wiktionary.org/wiki/decem#Latin

A mayòr parti das lingwas desendentei du latin sofreram a mudansa du /k/ pra /s/ (in fransez si iskrèvi ‹x› mays esi ‹x› nuwn è pronunsiadu neyn /ks/ neyn /k/).

Na ortografia, u ‹c› o ‹z› na mayoria desis idiomas è pronunsiadu /s/, awgumas vezis /z/ o /tʃ/.

Asin, /de.kem/ > /de.sem/ > /des/ + imal = decimal /de.si.maw/ (a pronunsya /s/ surda foy mantida poys orijinawmenti nuwn èra un /s/, mays sin un /k/, y u uzu di ‹c› nas ortografias indika justamenti isu).

Pra “sêys” u ki akontèsi è: https://en.wiktionary.org/wiki/sex#Latin

Neỹun idioma desendenti du latin mantevi a pronunsya /ks/ (di novu, u fransez iskrèvi ‹x›, mays eli nuwn è pronunsiadu komu /ks/).

Us termus desendentis o teyn sílabas abèrtas (terminandu in vogaw o ditongu), o teyn uma koda in /s/; un /s/ intervokáliko, na mayòr parti das línguas românikas, è vokalizadu pra /z/.

Pur isu, /seks/ > /ses/ > /ses/ + imal > /se.zi.maw/ ‹sezimaw› (orijinawmenti èra un /ks/, u /k/ kaiw, y u /s/ foy vokalizadu pra /z/ entri vogays).